Της Βάσως Παπάλη // *
Κώστιας Κοντολέων «Άννα, τ’ όνομα της», Εκδόσεις: Κλειδάριθμος
Αυτό το μυθιστόρημα της Κώστιας Κοντολέων διαπερνά την ιστορία της Ελλάδας από την καταστροφή της Σμύρνης, το 1922, μέχρι τη Χούντα των Συνταγματαρχών, το 1967.
Μου ανακάλεσε, προσωπικά, χιλιάδες μνήμες, της δικής μου γιαγιάς, μιας προσφυγοπούλας Σμυρνιάς, που ρίζωσε κι αυτή στην Ελλάδα κι έσπειρε πέντε παιδιά, και απέκτησε πολλά εγγόνια, στα οποία, όπως τόσες και τόσες άλλες γιαγιάδες μετέφεραν σ’ εμάς, αμέτρητες ιστορίες από τις Χαμένες Πατρίδες.
Κι άλλες πολλές ‘μνήμες’, μου ζωντάνεψε, από την ηθογραφία των δεκαετιών του ’30, του ’40, του ’50, και του ’60, που δεν έζησα, αλλά που μεταφέρθηκε σ’ εμάς, στις επόμενες γενιές, από αφηγήσεις γονιών, από την λογοτεχνία, το θέατρο, την φιλμογραφία…
Αλλά εγώ στο σημείωμα αυτό σκέφτομαι να πλησιάσω αυτό το μυθιστόρημα από μια συγκεκριμένη πτυχή του, που είναι η ψυχαναλυτική ματιά και προσέγγιση, της ιστορίας και των ηρώων της.
Να πω λοιπόν από την πλευρά μου, καθώς δεν είμαι μια κλασσική ψυχαναλύτρια, μα μια απλή, ‘πτωχή πλην τίμια’ δραματοθεραπεύτρια, πως καθώς διάβαζα τις σελίδες του βιβλίου, και καθώς δεν γνώριζα καλά την, συγγραφέα, βρέθηκα να αναρωτιέμαι: αν η Κώστια Κοντολέων έχει διαβάσει πολύ ψυχανάλυση, ή μήπως είναι μια πολύ έμπειρη θεραπευόμενη ίσως, ή κι επίσης μια συγγραφέας, η οποία έχει ασχοληθεί πολύ με την Επιστήμη του Επέκεινα, γνωστή και ως Μεταφυσική.
Κι αυτά όλα διότι η θεματική που διαπνέει ολόκληρο το μυθιστόρημα δεν είναι άλλη από την εξής: ‘Κατά πόσο οι νεκροί μας, οι πρόγονοι, ή οι σύγχρονοι μας, επηρεάζουν τις ζωές των ανθρώπων, που ζουν, μετά από εκείνους πάνω στην Γη;’ Στο βιβλίο η Κώστια Κοντολέων , δεν αναρωτιέται. Μιλάει απλά, και γνέφει καταφατικά, μέσα από τα λόγια της, τα γραπτά της πως… φυσικά και ΝΑΙ.
Πως δηλαδή, οι νεκροί επηρεάζουν, τους υπόλοιπους που συνεχίζουν τις ζωές τους πάνω στον Πλανήτη ώσπου να αποχωρήσουν κι αυτοί, και με τη σειρά τους, να επηρεάσουν τους εναπομείναντες, κι ούτω καθεξής.
Βρέθηκα να ακολουθώ δυο μονοπάτια ταυτόχρονα.
Το ένα μονοπάτι είναι αυτό των Επιστημών, της Ψυχανάλυσης, και Ψυχολογίας και Ψυχοθεραπείας, το οποίο, σαφέστατα θεωρεί τον άνθρωπο, ως ένα Σύστημα, που εμπερικλείει αισθήσεις, βιώματα, νοητικές λειτουργίες όπως σκέψεις, συνδέσεις, ιδέες, και συναισθήματα.
Αυτό το Σύστημα το ανθρώπινο εμπεριέχει και εμπερικλείει στα αμπάρια του -που είναι τα κύτταρα του, αλλά και οι νευρώνες του εγκεφάλου, μα και ο ψυχισμός- υλικά που δεν είναι μόνον του ανθρώπου που φέρει αυτά τα κύτταρα, αυτούς του εγκεφαλικούς νευρώνες, αυτήν ή την δείνα προσωπικότητα, κι εκείνον ή τον άλλο ψυχισμό. Εμπεριέχει το Σύστημα του ανθρώπου, σύμφωνα με τις έρευες των ψυχοεπιστημών κι αλλότρια υλικά, που υπήρξαν σε προγονικές γενιές, και που δεν σταματούν, μόνο στο γονιδίωμα των φυσικών χαρακτηριστικών, αλλά συμπεριλαμβάνουν σε ατελείωτους συνδυασμούς, ψυχικά χαρακτηριστικά, ειδικές νοοτροπίες (χούγια), τρόπους σκέψης, αισθαντικότητας και δράσης, με ανθρώπους που δεν έχουν συναντήσει ποτέ, αλλά εμπεριέχονται στο ίδιο γενεαλογικό δέντρο με εκείνους.
Επιστρέφοντας όμως στο Σύστημα του ανθρώπου, και μένοντας στο παρόν ενός κύκλου ζωής, η Μνήμη, είναι μια μεγάλη Δεξαμενή, η οποία τροφοδοτεί τους λαβύρινθους των ζωών που ζούμε, με ένα σωρό τρόπους.
Η Ψυχανάλυση έχει διάφορα ονόματα γι’ αυτούς. Τραύματα, απωθήσεις, συμπλέγματα, κατωτερότητας, ανωτερότητας, νευρώσεις, φοβίες, μανίες, καταθλίψεις, εμμονές, καθηλώσεις, αντιστάσεις κ. α.
Αυτά κατά τον πατέρα της Ψυχανάλυσης τον Φρόιντ, φωλιάζουν στο περίφημο Υποσυνείδητο, και κουμαντάρουν στην κυριολεξία, τις ζωές ημών, και κατ’ επέκταση των γύρω μας, και των απογόνων μας.
Το υποσυνείδητο, για να κάνουμε μια γρήγορη αναφορά στον όρο, θα μπορούσε απλά στο σήμερα, με την γνωστή τεχνολογική εξέλιξη, να παρομοιαστεί με έναν Σκληρό Δίσκο, ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή. Εκεί εγγράφονται χιλιάδες πληροφορίες, και σύμφωνα μ’ αυτές ο άνθρωπος, δρα, αντιδρά, παίρνει αποφάσεις, και ζει την ζωή του, πάρα πολλές φορές, ερήμην της Συνείδησης του.
Σημασία έχει εδώ να πούμε, ότι όταν ανοίγουν οι πόρτες του υπογείου για να το φωτίσουμε, ως εξερευνητές, με το φανάρι μας, γινόμαστε συνειδητοί δημιουργοί της ζωής μας. Διαφορετικά το υπόγειο ‘εκδικείται’ με τον τρόπο του και δρούμε σύμφωνα με τα περιεχόμενα του, και τους ενοίκους του, όποια κι αν είναι, και όποιοι κι αν είναι, κι έτσι ζούμε τις ζωές μας, μέσα από λόγια άλλων, όνειρα άλλων, επιταγές άλλων, απαιτήσεις άλλων, αλλά και τραύματα άλλων…φευ
Κατά καιρούς, παρά τις επεμβάσεις και τις επουλώσεις, ενδέχεται να πονάνε ή με κάποιον τρόπο να θυμίζουν την παρουσία τους.
Ανάμεσα στα ψυχικά τραύματα, ο θάνατος, σχεδόν αήττητος. Αφήνει βαριά σημάδια, και ανάμεσα στους θανάτους, ο θάνατος παιδιού, για τον γονιό, την μάνα, τον πατέρα.
Ένα τέτοιο τραύμα έχουμε εδώ, του Δημητρού, για την Άννα, καρπό του έρωτα του για την Φρόσω.
Τραγωδίες, στην χώρα της Τραγωδίας!
‘Σαν να είχαν ποτέ τελειωμό οι τραγωδίες, σαν να είχαν ποτέ τελειωμό τα πάρθια και οι καημοί του κόσμου’ που λέει και ο Παπαδιαμάντης.
Κατατρέχετε ο Δημητρός, από τον τραγικό θάνατο, του Έρωτα και της θυγατέρας. Άνισος ο Αγώνας με την Λησμονιά! Ανέφικτη μέχρι τέλους.
Κώστια Κοντολέων
Στο μυθιστόρημα της συγγραφέως, εδώ, οι Αλησμόνητες του Δημητρού, γίνονται Οντότητες, κατατρέχουν τη νέα σύζυγο. Και στην επόμενη εποχή, ίσως ως ένα είδος Σαμάνικης προσέγγισης θα λέγαμε, κατατρέχουν και τον νέο απόγονο. Γίνονται κάτοικοι του σπιτιού, ζητούν προσοχή.
Κι εδώ έρχεται το δεύτερο μονοπάτι, μέσα από το οποίο μπορούμε να κοιτάξουμε αυτές τις «Υπάρξεις-Οντότητες.»
Το Μεταφυσικό πεδίο, γι’ άλλους υπαρκτό, την σήμερον ημέρα και για άλλους όχι.
Δύο παρατάξεις, με πολύ δύσκολη σχέση. Η μια λέει: ‘Δεν υπάρχει τίποτα μετά θάνατον.’ Η άλλη λέει: ‘Δεν υπάρχει θάνατος, η ζωή είναι ένα Μεσοδιάστημα.
Κι εδώ έρχεται η Φυσική, επιστήμη των φαινομένων της ύλης, να αποδείξει με την θεωρεία των Κβάντων, το αναπόδεικτο μέχρι πρόσφατα. Όλα, μα όλα, είναι ‘Ύλη’, πυκνή αλλά και αραιότερη ‘Ενέργεια’. Ως εκ τούτου όλα είναι ζώντα και παρόντα, ανά πάσα στιγμή. Ότι υπήρξε, υπάρχει πάντα. Όχι μόνο οι άνθρωποι αλλά οι σκέψεις, οι πράξεις, οι ιδέες. Δεν φαίνονται με γυμνό οφθαλμό, αλλά αυτό δεν σημαίνει τίποτα.
Κι από κοντά η Εσωτερική Φιλοσοφία, κοινή διαχρονικά και παγκόσμια να υποστηρίζει επίσης την Ύπαρξη των Ψυχών, σαν μονάδες ενέργειας, οι οποίες κατέρχονται στον Πλανήτη, και ανέρχονται, έως ότου κατέλθουν εκ νέου ή εντέλει μετασχηματιστούν, και παραμείνουν εκτός ενσαρκώσεων.
Αυτά για τις θεωρίες που πραγματεύονται το μεγάλο ερώτημα- παλιό, όσο και ο Άνθρωπος: ‘Υπάρχει ζωή μετά θάνατον;’
Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε εν τέλει πως στο μυθιστόρημα της Κώστιας Κοντολέων: ‘Άννα το όνομα της,’ καταδεικνύει πως ο Νοητικό και Συναισθηματικό μας σώμα έχουν την ιδιότητα, να υπερβαίνουν το Φυσικό μας σώμα, και να ζουν στον χώρο που ζούμε, και να επηρεάζουν Ανθρώπους και Ζωές.
Ναι, ως σύγχρονοι άνθρωποι, έχουμε όλοι μας πίσω μας τόσα κι τόσα.
Και το συγκεκριμένο μυθιστόρημα, εκτός από την ομορφιά του, τις πολλές του ομορφιές συμβάλει και προς αυτήν την Αιώνια Αναζήτηση του ανθρώπου: ‘Υπάρχει Ζωή μετά Θάνατον;’
* Η Βάσω Παπάλη είναι εκπαιδευτικός / δραματοθεραπεύτρια
