"Ένα κοστούμι αδειανό" -διήγημα

 

                    Ένα κουστούμι αδειανό

 

 

 

 

Την αφή της σάρκας σου δεν αξιώθηκαν τα δάχτυλα μου.

Μόνο τις χάρτινες παλλαϊκές φωτογραφίες  σου άγγιζαν, βουβές εκείνες πάντα, αποτυπώσεις της στιγμής, κι εγώ αναρωτιόμουν αν υπήρξες ποτέ στ’ αλήθεια. 

Από πιο σπέρμα σου τυχαίο δόθηκε σ’ εμένα η ζωή που σε εμπεριείχε;

Κληρονομιά χωρίς αντίκρισμα στην ασχημάτιστη ακόμη ζωή μου.

Κι όμως, εκείνη -η μητέρα- σε άγγιζε όσο κράτησε…  Ανάσαινε την μυρωδιά του κορμιού σου, τον ιδρώτα σου, την κολόνια που φορούσες.   

Κι ύστερα στην ανυπόφορη τελεσίδικη απουσία σου, έβγαζε συχνά από την ντουλάπα τις ξύλινες κρεμάστρες με τα κομψά σακάκια σου, τα κολλαριστά πουκάμισα, τα κασμιρένια κουστούμια σου, φευ άδεια πια από σάρκα μα γεμάτα πένθιμες αναμνήσεις.  Και συχνά άπλωνε τρυφερά στο κρεβάτι σας το γαμπριάτικο κουστούμι σου στη θέση που εσύ  πάντα κοιμόσουν.  Την ζήλευα κρυφά κι ακόμη την ζηλεύω γιατί είχε πάρει το μερίδιο της από εσένα, τις ανεξίτηλες μυρωδιές σου, την αίσθηση της παρουσίας σου. 

Εγώ; 

Εγώ έχω μείνει με τις κιτρινισμένες από τα χρόνια φωτογραφίες σου που μυρίζουν πια  πολυκαιρισμένο χαρτί.

Και κάποιες κουβέντες σου, τυχαία ειπωμένες σε χρόνους αισιόδοξους, που άκουσα άλλους να τις επαναλαμβάνουν.  Έλεγαν πως ήθελες να γεννηθεί -να γεννηθώ, δηλαδή- κορίτσι και να καμαρώνεις πλάι του -πλάι μου σα να λέμε…

Επιθυμίες με μισό αντίκρισμα, θανάτου και ζωής.  Κόρη, ναι, που ούτε καμάρωσε ποτέ  δίπλα σου.  Που ούτε τη θέση πλάι στο αδειανό κουστούμι σου μου παραχώρησε ποτέ η μητέρα.       

Και καθώς τα χρόνια περνούσαν όλο και πιο σπάνια σε θυμόμουν.  Πεισματικά αρνιόμουν τις επισκέψεις στο νεκροταφείο που ήσουν θαμμένος, τα μάρμαρα των τάφων ψυχρά απωθούν τα όποια αγγίγματα σηματοδοτούν μόνο την υπαρκτή απώλεια.   Κι όσο μεγάλωνα δεν εύρισκα λόγια  αγάπης να σου χαρίσω μόνο εκείνο το πελώριο αναπάντητο ‘ΓΙΑΤΙ’ έσπαγε το τείχος των δοντιών μου για να εγκλωβιστεί κι αυτό στο σφίξιμο των χειλιών μου.

Μισούσα τη γιορτή του πατέρα δεν είχα βρει τρόπους να σχηματοποιήσω τη νοερή έστω παρουσία σου σε μια τέτοια γιορτή. 

Να το πω ή το ξέρεις ήδη;

Δεν ήρθες στον ύπνο μου ποτέ να μου χαϊδέψεις τρυφερά τα μαλλιά, να με αποκαλέσεις ‘κόρη μου’…

Το υποψιάζεσαι πόσο πολύ μου έλειψε αυτή η λέξη; Οπότε και θες από πείσμα, θες από απελπισία και η λέξη ‘πατέρα’ αρνήθηκε έστω για μια φορά να ειπωθεί.

Και συνέχισα να μεγαλώνω και τα χρόνια να πορεύονται τελεσίδικα πια προς την τελευταία ωριμότητα της ζωής μου.  Κι είναι τώρα που άρχισα πάλι και ανεξήγητα ξαφνικά, να σ’ αναζητώ, να μου λείπεις σαν παρουσία, τι κι αν πέτυχα κάποια πράγματα στη ζωή μου, θέλω έστω και τώρα, έστω κι αργά, τη δική σου τελεσίδικη απάντηση στην ερώτηση που κουβαλούσα ενδόμυχα σ’ όλη μου τη ζωή. 

 ‘Είσαι περήφανος για μένα μπαμπά;’        

      

(443 λέξεις)

https://www.periou.gr/kostia-kontoleon-ena-koustoumi-adeiano/

 

Η Ελένη Πριοβόλου για το "Η Ήρα στον αστερισμό του Καρκίνου"

 

Κώστια  Κοντολέων

«Η Ήρα στον Αστερισμό του Καρκίνου»

ΑΩ Εκδόσεις

 

            «Οι καθρέφτες δεν αποθηκεύουν τα είδωλα, δεν έχουν μνήμη, ποτέ δεν είχαν, εφήμερες αντανακλάσεις μόνο προσφέρουν, αντανακλάσεις της στιγμής, λήθη του αύριο..»

Με το βιβλίο της αυτό, η Κώστια Κοντολέων κάνει καταβύθιση στην γυναικεία ύπαρξη, δίνοντας πρωταγωνιστικό ρόλο στο μέρος εκείνο του θηλυκού σώματος που ούτως ή άλλως πρωταγωνιστεί στην σωματική όσο και συναισθηματική ανάπτυξη της γυναίκας. Γι’ αυτό σοφά, η συγγραφέας παρακολουθεί την διαδικασία ενηλικίωσης από τα άγουρα μέχρι τα ώριμα χρόνια.

            Γυμνόστηθη μπροστά στον καθρέφτη η ηρωίδα, φιλοσοφεί με αναδρομή στην προσωπική της ιστορία, με κέντρο πάντα το στήθος της ως ταυτότητας του θηλυκού, κόσμημα αλλά και κατάρα. Και όπως γράφει η Αν Σέξτον στο ποίημα της «το στήθος», «….Αυτό είναι το κλειδί που τ’ ανοίγει όλα μονάκριβα».

            Η Ήρα αφηγείται με διάθεση στοχασμού αλλά και κριτικής την πορεία ενηλικίωσής της μέσα από τα στάδια ωρίμανσης τους στήθους της, από τα «κυπαρισσόμηλα» της πρώιμης εφηβείας, μέχρι να γίνουν μαστοί, και να δεχτούν την επίθεση του ύπουλου εισβολέα που έρχεται απρόσμενα να διασαλεύσει την αρμονία που χάρισε η φύση.

            Η νουβέλα της Κώστιας Κοντολέων αποτελεί μια βαθειά γυναικεία, υπαρξιακή αλλά και εξόχως ποιητική πρόζα. Λόγος βραχύς, μεστός, με την κάθε λέξη καίρια τοποθετημένη.

            Παιδική ηλικία. Η τρυφερή σάρκα του στήθους, ευάλωτη στα τραύματα των ανέμελων παιχνιδιών.

            Εφηβεία. Το στήθος βαραίνει, εγκιβωτίζεται στον στηθόδεσμο, το σώμα σε ηδονική παράκρουση, με το στήθος πηγή πάθους αλλά και αδιόρατων φόβων, αγκυλώσεων, μιας κοινωνίας στερεοτύπων. Κι η συμβουλή της μάνας, «πρόσεχε το στήθος σου».

            Ενήλικη ζωή, γάμος, μητρότητα. Η συμφιλίωση με το στήθος.

            «Η συμφιλίωση με το στήθος μου, με ελευθερώνει από τις παλιές εμμονές μου, με κάνει να το αγαπήσω σαν κάτι ακριβό και πολύτιμο. Οι ώρες του θηλασμού μού προκαλούν μια ανεξήγητη ηδονή, μια ηδονή που δεν μοιάζει μ’ εκείνη  της σαρκικής ένωσης δυο σωμάτων, είναι κάποιο άλλο δυσερμήνευτο αίσθημα που με καλεί να ανιχνεύσω την προέλευσή του…» (σελ. 33)

            Ο θηλασμός παρουσιάζεται σαν μια ιεροτελεστία, όπως και το μεγάλωμα της νεογέννητης κόρης, που μοιάζει λες και ενθυλακώνεται η μια μέσα στην άλλη. Ο κύκλος της ζωής γράφεται σαν ένα έξοχο ποίημα όπως είναι εξάλλου και η ίδια η ζωή. Το στήθος, δίνει την εντύπωση ενός ανεξάρτητου όντος και συνάμα εξαρτημένου από το σώμα που το κουβαλά. Το στήθος συνομιλεί, εγείρεται, σιωπά, υποψιάζεται, καθοδηγεί και τέλος μάχεται σκληρά και επιβιώνει.

            «Έχω μόλις ξυπνήσει από το τράνταγμα του φορείου. Είσοδος στην αίθουσα ανάνηψης. Το χέρι αγγίζει διστακτικά το δεξιό μου στήθος. Είναι εκεί. Φασκιωμένο με γάζες. Αλλά είναι εκεί. Η Αμαζόνα έχει κερδίσει τη μάχη…»(σελ. 90)

            Η Κώστια Κοντολέων συγκρατεί το συναίσθημα, αλλά ο αναγνώστης εισπράττει την τρυφερότητα από μια ανάγνωση ιλαρή, χωρίς εξάρσεις παρά την πληγή που διχοτομεί τη ζωή της ηρωίδας και συνάμα του πλήθους των γυναικών που βρέθηκαν στον «Αστερισμό του Καρκίνου».  

https://www.literature.gr/i-ira-ston-asterismo-toy-karkinoy-tis-kostias-kontoleon-katavythisi-stin-gynaikeia-yparxi-kritiki/

Η Τέσυ Μπάιλα στην 'Καθημερινή' για το 'Η Ήρα στον αστερισμό του Καρκίνου'

Η Ήρα στον αστερισμό του καρκίνου, της Κώστιας Κοντολέων συνιστά μια ιδιότυπη λογοτεχνική τοιχογραφία της ανθρώπινης αντοχής, ένα υπαρξιακό χρονικό μιας ολέθριας πορείας που καταλήγει σε εσωτερικό φως. Με σπάνια αφηγηματική εγκράτεια και ύφος σχεδόν δωρικό, η συγγραφέας δεν υποκύπτει στη ρητορική της θυματοποίησης ή στο συναισθηματικό εκβιασμό. Δεν γράφει για να προκαλέσει τη συγκίνηση ή το δάκρυ. Αντιθέτως, αντιμετωπίζει τον καρκίνο του μαστού με έναν σχεδόν ασκητικό ρεαλισμό, ανασκάπτοντας τα βαθύτερα στρώματα της ψυχής και του σώματος. Γράφει αυτό το βιβλίο για να αναδείξει πόσο σημαντικό είναι να «δηλώνεις παρούσα στη ζωή που σφύζει γύρω σου», ακόμα και μόλις έχεις σηκωθεί από το κρεβάτι της χημειοθεραπείας. Στο αφηγηματικό επίκεντρο τοποθετείται η Ήρα, μια γυναίκα που φέρει το αρχαϊκό βάρος του ονόματός της. Όμως, η Κοντολέων δεν αρκείται σε έναν εύκολο συμβολισμό· παρουσιάζει την ηρωίδα της ως ενσάρκωση μιας σύγχρονης Αμαζόνας, που ακρωτηριάζεται σωματικά όχι όμως ψυχικά, για να επανασυνθέσει τον εαυτό της εκ νέου. Ο καρκίνος εδώ δεν λειτουργεί απλώς ως απειλή ζωής, αλλά ως μηχανισμός αποδόμησης που πλήττει τις στερεότυπες ταυτότητες της γυναίκας, της μητέρας, της επαγγελματία, και αναγκάζει την ηρωίδα να αναμετρηθεί μαζί του, δεν μπορεί να αηηίξει, όμως τα όνειρά της. Η Κοντολέων μετατρέπει τον καρκίνο από καθολικό φόβο σε εργαλείο δύναμης. Αν και δεν αποσιωπά τη φρίκη της διάγνωσης, τις χημειοθεραπείες, την ψυχική κατάρρευση, εντούτοις το βλέμμα της προσηλώνεται πάντα στη χαρά της ζωής. Παραμένει αισιόδοξο και αυτή είναι και η μεγαλύτερη αρετή του βιβλίου. Στο πλαίσιο αυτό, η αισιοδοξία της δεν είναι επιφανειακή ή εξαγγελτική. Δεν υπόσχεται φρούδες ελπίδες, αλλά βαθιά υπαρξιακή αποδοχή. Η Ήρα «νικά» τον καρκίνο συνυπάρχοντας μαζί του, συνομιλώντας με τον φόβο, ωριμάζοντας μέσα από τη συντριβή. Και δεν του εκχωρεί κανένα απολύτως δικαίωμα. Η αφήγηση, ευθύβολη, απερίφραστη, με υποδόρια ειρωνεία, στηριγμένη σε σύντομα και σφιχτοδεμένα κεφάλαια, λειτουργεί ως πλοηγός μιας εσωτερικής διαδρομής. Ο μονόλογος της Κοντολέων, πυκνός, με σύντομες φράσεις γεμάτες υπονοούμενα και εσωτερική ένταση, ελίσσεται ανάμεσα στο λυρικό και το ωμά ρεαλιστικό, επιτυγχάνοντας μια σπάνια μορφή στοχαστικότητας. Η διείσδυση στις ενδόμυχες σκέψεις της Ήρας και η σύζευξη του παρελθόντος με το παρόν αποδίδουν τη νόσο ως χρονικό και ως δοκιμασία ταυτοτικού επαναπροσδιορισμού. Κρίσιμο στοιχείο της αφήγησης είναι η απουσία κάθε μελοδραματικής έξαρσης. Αντ’ αυτής, η συγγραφέας επιλέγει μια οδό εγκράτειας, αφήνοντας τον αναγνώστη να βιώσει την πυρακτωμένη σιωπή, τις βαθιές ανάσες και τους εσωτερικούς μονολόγους. Ο αναγνώστης δεν λυπάται την Ήρα· συμπορεύεται μαζί της, αγγίζει τη μεταμόρφωσή της, νιώθει το ρίγος της επιβίωσης. Και χαίρεται κάθε φορά που καταφρονώντας την απειλή πετυχαίνει «δαγκωνιές του θανάτου», για να θυμηθούμε τον Ποιητή. Η σχέση της Ήρας με τον Ρήγα, έναν σύντροφο που την αγαπά το ίδιο, ολόκληρη ή ακρωτηριασμένη, φέρνει στο προσκήνιο την ανθεκτικότητα της αγάπης στην αναμέτρηση με την απώλεια. Η γραφή μετατρέπεται από καταγραφή σε κάθαρση. Η Ήρα αποφασίζει να γράψει, να μιλήσει για την ακρωτηριασμένη της φύση. Η λογοτεχνία αναλαμβάνει, όχι απλώς να εξιστορήσει, αλλά να εξορκίσει. Σε μια εποχή που ο καρκίνος εξακολουθεί να περιβάλλεται από φόβο, η Κοντολέων τολμά να γράψει ένα βιβλίο που νοηματοδοτεί και απενοχοποιεί κάθε φόβο, κυρίως, όμως, παρηγορεί και εμφυσά την ελπίδα. Η Ήρα στον αστερισμό του καρκίνου είναι ένα μάθημα αξιοπρεπούς επιβίωσης. Μια υπόμνηση ότι η ζωή, ακόμη και στην πιο εύθραυστη μορφή της, παραμένει πολύτιμη, αρκεί να τη βιώσουμε με αλήθεια, με κατανόηση, με ευπρέπεια και κυρίως με όραμα την προσωπική άνοιξη. (550 λέξεις) Καθημέρινή 8/7/2025

Η Άντα Κατσίκη - Γκίβαλου στο Περί Ου

 

Η Κώστια Κοντολέων, άνθρωπος του πολιτισμού με παρουσία διακριτή για την τόλμη της γραφής της στο χώρο της λογοτεχνίας και για την εξαίρετη μεταφραστική δουλειά της για την οποία έχει επανειλημμένα βραβευθεί, μας ξαφνιάζει ευχάριστα για άλλη μια φορά με το τελευταίο της μυθιστόρημα Η Ήρα στον αστερισμό του καρκίνου.

Ήδη ο τίτλος, καθώς και ο πίνακας του εξωφύλλου με την ημίγυμνη γυναίκα με την κόκκινη φούστα και τα χέρια απλωμένα στο κενό του Egon Schiele προϊδεάζουν για τη γυναικεία θεματική που απασχολεί τη συγγραφέα σ΄αυτό το βιβλίο.

Το μυθιστόρημα ξεκινά in medias res εστιάζοντας στο σημαντικότερο γεγονός στη ζωή μιας γυναίκας, στην αφαίρεση του στήθους που αποτελεί το κατ’ εξοχήν σύμβολο της γυναικείας θηλυκότητας και του ερωτισμού.

Το μυθιστόρημα αυτό με αναδρομές περιγράφει τη ζωή της Ήρας από την παιδική και στη συνέχεια εφηβική ηλικία, φθάνοντας ως την ωριμότητα, περιλαμβάνοντας το γάμο, τη γέννηση και την ανατροφή της κόρης της Ήβης . Θα μπορούσε κανείς να το κατατάξει στο εξελικτικό μυθιστόρημα, καθώς στην πορεία προς την ωρίμανση η Ήρα εξελίσσεται μέσα από συγκρούσεις σε διάφορα επίπεδα: οικογενειακό, κοινωνικό, κυρίως όμως ατομικό. Οι μεγαλύτεροι αγώνες που δίνει η ηρωίδα είναι αυτοί με τον εαυτό της, όπως αυτός έχει δομηθεί από εξωγενείς παράγοντες και από την ψυχοσύνθεσή της.

Το μεγάλωμά της καταδεικνύεται από το στήθος της και τις μεταβολές του στη διάρκεια των χρόνων: «Εγώ, η Ήρα, το κοριτσάκι με το βαμβακερό κιλοτάκι, τα κυπαρισσόμηλα στο στήθος…»(σ.11), «εγώ, η Ήρα μεγαλώνω. Δαντελωτοί στηθόδεσμοι συγκρατούν τώρα το βάρος των μαστών μου. Το εμβρυικό χεράκι του ονείρου δίνει τη θέση του στο αρσενικό χάδι. Μαστοί προορισμένοι να χαρίζουν ηδονή».(σ.13)Και στα σαρανταπέντε της χρόνια : « Γυμνό το κορμί αποκαλύπτει ώριμους μαστούς. Σ’ έναν από τους δυο φωλιάζει ύπουλος εισβολέας. […]η χούφτα κλείνει τρυφερά στην κοιλότητά της το ταξιδιάρικο στήθος».(σ.60)  Λίγο αργότερα «η λαβωμένη σάρκα ενός κάποτε περήφανου μαστού βρίσκεται ήδη πεταμένη ανάμεσα σε λαβωμένες σάρκες αλλότριων σωμάτων»(σ.63),ενώ στο τέλος η «χρήση της πρόθεσης μαστού σιλικόνης» (σ.77) συμβάλλει  μαζί με την περούκα στην fake εκδοχή της ηρωίδας.

Η πορεία των μεταβολών του στήθους συνιστά την πορεία ζωής της Ήρας και ταυτόχρονα τη σπονδυλική στήλη του μυθιστορήματος. Στην πορεία αυτή πολλές οι συγκρούσεις αρχικά με το οικογενειακό συντηρητικό περιβάλλον, στη συνέχεια όμως με έναν εν δυνάμει εξωτερικό κίνδυνο, τον εαυτό της(σ.45). Συγκρούεται κυρίως η φοβισμένη η γυναίκα που υιοθετεί για ένα μεγάλο διάστημα αντιεπιστημονική στάση με την επιστήμονα γιατρό. Συγκρούεται η άγνοια με τη γνώση. Όλη η αφήγηση βασίζεται στο εκκρεμές μεταξύ συναισθήματος και λογικής, μεταφυσικής και ρεαλισμού  που τόσο έντεχνα αποδίδει με ένα κρίσιμο ερώτημα: «Θαύμα ή Θάνατος;»(σ.44)ο απόηχος του οποίου επιτείνεται αισθητικά με την παρήχηση του θ.

Στην όλη πορεία της ζωής της   Ήρας σημαντικό ρόλο διαδραματίζει ο καθρέφτης που ως άλλος εαυτός σε κάθε χρονική περίσταση και διαφορετική κατάσταση την οδηγεί σε διάλογο με τον εαυτό της  χωρίς όμως να δίνει λύσεις  αλλά αφορμές για συνεχείς προβληματισμούς. «Μπροστά στον ολόσωμο καθρέφτη του (μπάνιου) ικέτιδα του παράλογου προσπαθώ να διαχωρίσω  εκείνη που καθρεφτίζεται  μέσα του με την άλλη που στέκεται εμπρός του» (σ.45).Ο διάλογος μεταξύ της Ήρας και του ειδώλου της διατρέχει όλο το κείμενο, αποκαλύπτοντας δύσκολες ψυχολογικές καταστάσεις της ηρωίδας, και με ανάκληση γεγονότων μνημειώνει περιστατικά της σύνολης ζωής της, που δεν είναι όμως τίποτε άλλο παρά «φευγαλέες αποτυπώσεις της στιγμής» (σ.45). Γιατί «οι καθρέφτες δεν αποθηκεύουν είδωλα, δεν έχουν μνήμη, ποτέ δεν είχαν, εφήμερες αντανακλάσεις μόνο προσφέρουν, αντανακλάσεις της στιγμής, λήθη του αύριο».(σ.59).Ο εσωτερικός κατ’ ουσίαν μονόλογος της Ήρας, διασκορπισμένος σε όλο το κείμενο, αναδεικνύει  τη διαρκή αναζήτηση του εαυτού της ηρωίδας, την προσπάθειά της να επιλέξει την λογικά ορθή προσέγγιση του προβλήματος που θα οδηγήσει και στην αισιόδοξη γι αυτήν λύση.

Η μετάβαση από τον ανορθολογισμό στην ρεαλιστική αντιμετώπιση του προβλήματός της γίνεται με θαυμαστό από άποψη λογοτεχνικότητας τρόπο. Η αποτύπωση της ψυχολογικής κατάστασης της Ήρας επί οκτώ χρόνια, από την αποκάλυψη και επιβεβαίωση της αρρώστιας της ως  τις θεραπείες και τα αισιόδοξα εντέλει αποτελέσματα, γίνεται με ρεαλιστικές και λεπτομερείς περιγραφές του περιβάλλοντος (νοσοκομείο, φως ασθενικό, σκοτάδι, κρεβάτι) που σηματοδοτούν τη διάθεση του ψυχικού της κόσμου. Η εικονοπλαστική δύναμη της Κώστιας Κοντολέων είναι άκρως ρεαλιστική και ποιητική συγχρόνως.

Η περιγραφική της δεινότητα και η τέχνη της εικονοπλασίας λαμβάνουν ποικίλες υφολογικές  μορφές. Παράδειγμα  η συγκλονιστική περιγραφή αποχαιρετισμού του μαστού με ασθματικό λόγο, με ανεξάρτητες προτάσεις και παραθέσεις  εικόνων,  λιτών  και υποβλητικών που αποκαλύπτουν συγχρόνως όλες τις ψυχικές διακυμάνσεις της Ήρας. « Η χούφτα κλείνει τρυφερά στην κοιλότητά της το ταξιδιάρικο στήθος, ιδιότυπο σύντροφο δύσκολης οκταετίας, μέσα από μυστικά  και ψέματα, μισές αλήθειες. Σκύβω και το φιλάω, φιλί αποχωρισμού, τελευταίος ασπασμός, τα μαχαίρια ιδιότυπης γκιλοτίνας που δεν κόβει μόνο κεφάλια».(σ.60). Στο κεφάλαιο «Ανακτώντας τον χαμένο χρόνο» με λόγο πυκνό, με μια μόνο μεταφορά, αυτή με τα ζάρια, αποδίδει εικονιστικά το νόημα όλου του κινηματογραφικής υφής  μυθιστορήματος, ενώ η μετάβαση στη νέα ζωή συμβολίζεται με την κατεύθυνση πορείας που δίνει στο νέο αυτοκίνητο η οδηγός του. «Κι εγώ, καθώς κρατάω σφιχτά το τιμόνι, αναρωτιέμαι προς τα πού θα πρέπει να το στρίψω, δεξιά, αριστερά, πρόσω ολοταχώς ή αναπόδραστα όπισθεν»(σ.85).Η αδημονία της μετάβασης από την ακινησία στην κίνηση, στη ζωή είναι ολοφάνερη.

Η Κώστια Κοντολέων με τον συμβολικό, λιτό και πυκνό λόγο,  τις αντιθέσεις, τις ψυχολογικές εναλλαγές, την εσωτερικότητα της γραφής μας προσφέρει ένα μυθιστόρημα με μικρά κεφάλαια, φανερώνοντας την δύναμη της γραφής της και την ανάδειξη της λογοτεχνικότητας σε ένα  συμπυκνωμένο μυθιστόρημα ,όπου καμιά λέξη δεν είναι περιττή.

 

https://www.periou.gr/anta-katsiki-gkivalou-kostia-kontoleon-i-ira-ston-asterismo-tou-karkinou-ekdoseis-ao-2025-isbn-9786185845360/

Η Χρύσα Φάντη στο fractal

 

Κώστια Κοντολέων. «Η Ήρα στον Αστερισμό του Καρκίνου». Εκδ. ΑΩ, 2025. Σελ. 120. ISBN: 978-618-5845-36-0

 

 Γράφει η Χρύσα Φάντη

https://www.fractalart.gr/i-ira-ston-asterismo-toy-karkinoy/

Στο πιο πρόσφατο πεζογράφημά της, Η Ήρα στον Αστερισμό του Καρκίνου, η βραβευμένη συγγραφέας και μεταφράστρια Κώστια Κοντολέων μας παραδίδει ένα σπαρακτικό αφήγημα για την αναμέτρηση του ανθρώπου με τον φόβο, την ασθένεια και την ευθύνη. Στο βιβλίο της, μέσα από τη φωνή της Ήρας, μιας μητέρας και γιατρού στο επάγγελμα, αναδεικνύει ─σε συνάρτηση με αυτές τις δύο ιδιότητες─ το ζήτημα της γυναικείας σωματικότητας και σεξουαλικότητας, και την αντιπαράθεση ανάμεσα στο «παρήγορο» ψέμα και την σκληρή αποκάλυψη της αλήθειας.

Μεγαλωμένη σε σπίτι που τηρούσε απαρέγκλιτα τις χριστιανικές τελετουργίες και εντός αυτού, υποχρεωνόμουν σε νυχτερινές προσευχές και ικεσίες άφεσης των ημερήσιων αμαρτημάτων μου. Απέφευγα τις εντολές εξομολόγησης στην εκκλησία της ενορίας μας, τρέμοντας την τιμωρία του εξομολογητή ως απάντηση στις βέβηλες περιγραφές των συνευρέσεών μου με τον Ρήγα.

(Κεφ: Ό,τι πολύτιμο έχει μια γυναίκα. Σελ. 16)

Η πρωτοπρόσωπη κατάθεση της Ήρας ξεκινά με ύφος εξομολογητικό, με έντονα ποιητικά στοιχεία και ζωντανές εικόνες, με παρομοιώσεις και μεταφορές που κεντούν τον ψυχισμό της ηρωίδας πάνω στο σώμα της. Η χρήση του χρόνου, κυκλική και ρευστή, διαπλέκει το παρόν με το παρελθόν, μέσ’ από μια σύνταξη συχνά αποσπασματική, που αντανακλά τη ροή της συνείδησης και την αμφισημία των συναισθημάτων. Η Ήρα εγκλωβίζεται στο δίπολο «μητέρα – ερωμένη» και τελικά δεν μπορεί να υπάρξει ούτε ως το ένα ούτε ως το άλλο. Η γέννηση της κόρης της, έρχεται σε μια στιγμή που, αν και θα έπρεπε να σηματοδοτεί την αρχή, για την Ήρα λειτουργεί ταυτόχρονα ως ήττα. Η απόρριψη του φυσικού τοκετού, η «ήττα από τους φόβους», συνιστά το πρώτο ρήγμα στην αίσθηση της παντοδυναμίας της.

Η Ήρα δεν γεννά θριαμβευτικά, αλλά ηττημένα, αποκαλύπτοντας έτσι την εσωτερική της πάλη με την έννοια της γυναικείας πληρότητας, όπως αυτή ορίζεται κοινωνικά και συμβολικά. Καθώς η καθημερινότητα της μητρικής ζωής επισκιάζεται από τη σιωπηρή παρουσία ενός καρκίνου του μαστού, η κατάσταση δεν αντιμετωπίζεται με ιατρική γνώση αλλά με ενοχή και άρνηση. Το σώμα της Ήρας καθίσταται το βασικό πεδίο όπου συγκρούονται Εγώ, Υπερεγώ και Εκείνο. Το στήθος της, ως πηγή θηλασμού και σεξουαλικής ηδονής, βρίσκεται στο επίκεντρο. Είναι σύμβολο μητρότητας, αλλά και το όργανο που την προδίδει, την «καταδικάζει». Η αναβλητικότητα της στην αντιμετώπιση της ασθένειας, η προσφυγή σε δεισιδαιμονίες, η χρήση της ιατρικής της ταυτότητας ως εργαλείο εξαπάτησης, είναι μορφές απόδρασης, αλλά και αυτοτιμωρίας.

Ο Ρήγας και η κόρη της λειτουργούν ως καθρέφτες της ίδιας της ύπαρξής της: ο Ρήγας, σύζυγος και πατέρας, παραμένει στο σκοτάδι, δέσμιος της αγάπης αλλά και της άγνοιας. Η κόρη, στην εφηβεία της, διαισθάνεται αλλά δεν γνωρίζει. Αυτή η σιωπηλή τριγωνική σχέση γίνεται το ηθικό και ψυχολογικό φορτίο που η Ήρα κουβαλά. Η επιθυμία της να προστατεύσει τους δικούς της οδηγεί σε μια βαθιά διάσπαση του εαυτού, όπου η επιστήμων καταρρέει μπροστά στη γυναίκα που ελπίζει σε θαύματα.

Γιατί εγώ;

Γιατί όχι άλλες;

«Πιστεύεις στα θαύματα;», με ρωτάει ο εσώτερος εαυτός μου.

«Δεν γίνονται θαύματα», απαντάει ο ξεχασμένος επιστήμονας μέσα μου.

«Τότε τι;», ξαναρωτάει.

Κι εγώ δεν έχω απάντηση.

Μόνο κάθε 25 του Νοέμβρη προσθέτω έναν ακόμη χρόνο κι ένα κερί από συνήθεια.

(Κεφ: Όταν χάνεις το μέτρημα… Σελ. 110)

Μεταξύ ελπίδας και άρνησης

Το σώμα, πανταχού παρόν, γίνεται πεδίο αντιπαράθεσης και εσωτερικής πάλης. Οι λεπτομερείς περιγραφές του κορμιού, οι σκηνές με το μπουρνούζι, το γυμνό, ο καθρέφτης, δεν πρόκειται για ναρκισσιστικές εικόνες αλλά για τελετουργία θανάτου. Παρακολουθούμε μια γυναίκα να θρηνεί τον ίδιο της τον εαυτό όσο είναι ακόμα ζωντανή. Κάθε λουτρό, κάθε μαγιό, κάθε άγγιγμα από τον Ρήγα, είναι ένας υπαινιγμός για το τέλος. Το πιο συνταρακτικό, ωστόσο, είναι η έντονη αντίφαση: όσο πιο πολύ φοβάται, τόσο πιο πολύ προσποιείται την κανονικότητα. Θηλάζει, αγκαλιάζει, οργανώνει διακοπές. Είναι εκεί. Και ταυτόχρονα δεν είναι. Αυτή η ψευδοζωή, η παλινδρόμηση μεταξύ ελπίδας και άρνησης, συνιστά ένα είδος υπαρξιακής παράνοιας – όχι με την ψυχιατρική έννοια, αλλά με τη φιλοσοφική. Η αφηγήτρια ζει μια ζωή όπου τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται, ούτε καν η ίδια της η ύπαρξη.

Το ηφαίστειο ως παγκόσμιο σύμβολο θανάτου και αναγέννησης χρησιμοποιείται εδώ ειρωνικά ως τόπος «θαυματουργής ίασης». Η Ήρα, γυμνή, με την ασθένεια φωλιασμένη στο σώμα της, εναποθέτει τις ελπίδες της σε χημικά στοιχεία, σε νερά «σκουριάς», σε φυσικά τοπία που δεν έχουν τίποτα να της προσφέρουν, πέρα από την αντανάκλαση του ψυχικού της χάους. Κι όμως. Παραμένει εκεί, μετέωρη ανάμεσα στον θάνατο και την προσδοκία για ένα θαύμα. Κι αυτό ακριβώς το μετέωρο κάνει τα συναισθήματά της σπαρακτικά δυνατά και ανθρώπινα. Ωστόσο, θα έρθει η στιγμή που επιτέλους, θα αντιδράσει. Τα ταξίδια με την οικογένειά της και η σχέση της με την Ήβη, την κόρη της, θα είναι η δικιά της ψυχοθεραπεία.

Είπαμε ό,τι έπρεπε να ειπωθεί, δώσαμε απαντήσεις στα μέχρι τότε αναπάντητα ερωτήματα. Διώξαμε τα όποια εμπόδια είχε βάλει ανάμεσά μας η αλλοπρόσαλλη κι ανεύθυνη συμπεριφορά μου. Της μίλησα για τη γιαγιά της που άθελά της έριξε τον πρώτο σπόρο για να γιγαντωθεί μέσα μου το δέντρο των εμμονών με τα όποια παρακλάδια του και οι εξομολογήσεις πήραν επιτέλους τέλος και άφεση αμαρτιών από την Ήβη.

(Κεφ. Ταξίδια μακρινά σε απαγορευμένες πόλεις. Σελ. 97)

 

Το βιβλίο της Κοντολέων είναι ένας ειλικρινής εσωτερικός μονόλογος για τη ζωή και τον θάνατο, που περνά μέσ’ από τη μητρότητα, όχι στην ειδυλλιακή της εκδοχή, αλλά ως βίωμα απογύμνωσης, αγωνίας, και υπαρξιακού αδιεξόδου. Με συνεχείς φραστικές και νοηματικές αντιπαραθέσεις μεταξύ της ιδιότητας της γιατρού και της γυναίκας-μητέρας ─και κατ’ επέκταση μεταξύ της ενσυναίσθησης και της επιστημοσύνης─ καθώς και της πραγματικότητας σε σχέση με το μασκαρεμένο ψέμα ─ή αλλιώς: την αναγκαία, «προστατευτική» αποσιώπηση─ με γλώσσα που ρέει ─γλώσσα καθημερινή, ανεπιτήδευτη, αλλά και με ποιητικά στοιχεία: μεταφορές, προσωποποιήσεις, εμφατικές επαναλήψεις, αναδιπλώσεις, αντιστίξεις─ δημιουργεί ένα δραματικό παρόν, που υποδηλώνει ταυτόχρονα και μια μνημονική αναδρομή βαθύτερης κατανόησης.

Είναι ένα βιβλίο που καταγγέλλει ευθέως τις πατριαρχικές κοινωνικές νόρμες, τον τρόπο με τον οποίο η θηλυκότητα ελέγχεται, περιορίζεται και ενοχοποιείται. Εκτός από το αμιγώς λογοτεχνικό του βάρος αποτελεί και ένα γενναίο αφήγημα για τη γυναικεία ταυτότητα, ένα θερμό, φεμινιστικό σχόλιο για τη θέση της γυναίκας ως μητέρας, επαγγελματία και ανθρώπου που καλείται να διαχειριστεί μια απώλεια μέσα από τη σιωπή και τη φροντίδα των άλλων. Η Ήρα βιώνει τη σεξουαλικότητά της υπό το βάρος κοινωνικών προσδοκιών, θρησκευτικών αντιλήψεων και οικογενειακών προσταγών. Η «παρθενία» αναγορεύεται σε «ό,τι πολυτιμότερο» της γυναίκας, ενώ ταυτόχρονα αποκαλύπτεται η κοινωνική υποκρισία: οι άντρες απολαμβάνουν την ελευθερία χωρίς ηθικές συνέπειες. Η τιμή, η ηθική αναδεικνύονται ως καταπιεστικά εργαλεία ελέγχου πάνω στο γυναικείο σώμα, το οποίο τελικά γίνεται πεδίο αγώνα και επανάκτησης.

Τέρμα οι απεικονίσεις του λαβωμένου σώματος στους καθρέφτες του σπιτιού. Τι περίμενα να μου πουν που δεν το ήξερα; Η τεθλασμένη γραμμή στη θέση του ανύπαρκτου πια αριστερού μου στήθους, κόντρα στην υπεροψία της ολότητας του δεξιού. Θα είναι πάντα εκεί, όμοια με τα όρη και τις χαράδρες γεωγραφικού χάρτη.

(Κεφ: Το αύριο αφήνει πίσω του το χτες. Σελ. 80)

Πρόκειται για μια σωματικότητα που εκφράζεται με σεβασμό, αλλά και με μια θαρραλέα πρόθεση αποδόμησης των ταμπού. Η αφηγήτρια οικειοποιείται το σώμα της με λέξεις, το ονοματίζει, το εξηγεί, το διεκδικεί. Μιλά μέσ’ από ένα σπαρακτικό κείμενο γεμάτο συμβολισμούς ─οι λευκοντυμένες νοσοκόμες ως «λευκά περιστέρια», η «πρώτη μου έμψυχη» κούκλα — που γεφυρώνουν το προσωπικό με το αρχέγονο, το ατομικό με το συλλογικό τραύμα της γυναικείας ύπαρξης. Η Ήρα, στην εξομολόγησή της, δεν είναι μόνο μία γυναίκα∙ είναι όλες οι γυναίκες. Κουβαλά πάνω της την ενοχή της Εύας, τις φοβίες της μητέρας, τις σιωπές της συζύγου, τα βλέμματα της κοινωνίας. Το «εμβρυϊκό χεράκι» που επανέρχεται στα όνειρά της είναι ένα σύμβολο πρωταρχικής μνήμης, αλλά και ψυχικού τραύματος που επιμένει στο ασυνείδητο. Το σώμα της γίνεται το ημερολόγιο της ζωής της, αποτυπώνοντας τη χαρά, την ηδονή, την ενοχή, τη βία και την απώλεια.

Χειρουργείο.

Έντονα φώτα.

Χαμηλόφωνες κουβέντες.

Γαλάζιες μάσκες και σκουφιά.

 

Η βελόνα μπαίνει στη φλέβα.

Το υγρό της λήθης εισέρχεται στο σώμα.

«Μετρήστε ως το δέκα», λέει η ακτινολόγος.

Ένα-δύο-τρία-τέσσερα-πέντε, σκοτάδι.

(Κεφ: Εκείνο το ξεχασμένο «πάλι τα ίδια» επανέρχεται. Σελ. 90)

Η εμπειρία του πόνου (ο καρκίνος του μαστού) συνδέεται βαθιά με το παρελθόν και τις σχέσεις της Ήρας — σωματικές, οικογενειακές, ερωτικές. Η μνήμη δεν είναι γραμμική, αλλά κβαντική∙ επιστρέφει με αισθητηριακά ερεθίσματα, με φαντάσματα, με εικόνες. Υπερβαίνει το ατομικό και γίνεται συλλογική γυναικεία εμπειρία, βαθιά ανατρεπτική, χωρίς να υψώνει τη φωνή, αλλά με την ήσυχη δύναμη της μνήμης και της εξομολόγησης.

«Να γράψεις ένα θεατρικό έργο», απαντά ο διχασμένος άλλος μου εαυτός. «Δες το σαν άσκηση».

«Με τι θέμα;», ρωτάω.

«Το δικό σου», απαντάει.

«Το δικό μου;» Ανατριχιάζω.

«Πώς;»

«Τον μονόλογο μιας ακρωτηριασμένης γυναίκας».

Το φως του ήλιου που μπαίνει πια από το παράθυρο με βρίσκει ακόμη καθισμένη δίγνωμη στην άβολη καρέκλα του γραφείου μου. Η οθόνη του υπολογιστή παραμένει λευκή. Κάτι με σπρώχνει να πατήσω το πρώτο πλήκτρο κι ύστερα να γράψω αυτές τις έξι πρώτες λέξεις: Η Ήρα στον αστερισμό του καρκίνου.

(Κεφ: Η πληγή μιας εικόνας. Σελ. 114)

Η Ήρα δεν ζητά δικαιοσύνη∙ τη διεκδικεί με την αφήγηση της ιστορίας της, μια αφήγηση που δίνει φωνή στο γυναικείο σώμα και το επανατοποθετεί στη θέση του υποκειμένου.

https://www.fractalart.gr/i-ira-ston-asterismo-toy-karkinoy/

(1495 λέξεις)

Η Γεωργία Γαλανοπούλου γράφει στο www.bookpress.ge για το "Η Ήρα στο αστερισμό του Καρκίνου"

 

Η Ήρα στον αστερισμό του Καρκίνου

 

Για το ομότιτλο βιβλίο της Κώστιας Κοντολέων, εκδόσεις ΑΩ ,2025

 

Γράφει η Γεωργία Γαλανοπούλου

 

Στο δοκίμιό της Πώς είναι να είσαι άρρωστος (1926), η Βιρτζίνια Γουλφ έγραφε  ότι η αρρώστια δεν έχει αποτελέσει κύριο θέμα της λογοτεχνίας όπως ο έρωτας, ο πόλεμος ή η ζήλια.  Βεβαίως, υπάρχει σήμερα άφθονη εξαιρετική γραφή για την αρρώστια και μάλιστα σε αυξανόμενο βαθμό, αλλά με τη μορφή μυθιστορήματος σε μικρότερο ποσοστό.    

Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι οι συγγραφείς έχουν μια βάσιμη δικαιολογία: ότι η ασθένεια «καταστρέφει» τη γλώσσα, όπως αναφέρει η δοκιμιογράφος Ελέιν Σκάρι στο The Body in Pain (1985).  Κι όμως. Αυτή την άποψη ένας καλός λογοτέχνης μπορεί να την ανατρέψει.   

Η Κώστια Κοντολέων, διαθέτει και τη φαντασία και τα λογοτεχνικά εργαλεία. Δεν φοβάται, δεν κρύβεται, δεν συμμερίζεται καμιά δικαιολογία.  Καταπιάνεται με το δύσκολο αυτό θέμα χωρίς δισταγμό και το ξεδιπλώνει με μαεστρία σε 115 μόνο σελίδες, αρκετές για να σε τραβήξουν μέσα τους σαν μικροσκοπικές δίνες. 

Η αφήγηση ξεκινά με έναν ιδιαίτερο αποχαιρετισμό.  Στο δωμάτιο ενός νοσοκομείου, γυμνή μπροστά στον καθρέφτη, η κεντρική ηρωίδα, σκύβει και αποχαιρετά τον αριστερό της μαστό.  « Τελευταίος ασπασμός, τα μαχαίρια ιδιότυπης γκιλοτίνας ήδη ακονίζονται […] ο καθρέφτης θολώνει, οι αποχαιρετισμοί οδεύουν νομοτελειακά στο επερχόμενο τέλος».  Η φωνή της, συναισθηματική, αλλά χωρίς να προκαλεί οίκτο, εκπέμπει την ίδια ένταση με την  ημίγυμνη γυναικεία φιγούρα στο εξώφυλλο του βιβλίου.  Η φιγούρα, εξπρεσιονιστική έκφραση της ανθρώπινης ευθραυστότητας, είναι έργο του Έγκον Σίλε.  Η αφηγηματική φωνή, είναι της  Ήρας του τίτλου.   Η επιλογή του ονόματος της θεάς δεν μοιάζει τυχαία.  Η Ήρα, άλλωστε, είναι η προστάτιδα της γυναικείας φύσης.

Αντιμέτωπη με τον αποχωρισμό του αρχέγονου γυναικείου συμβόλου και την ευαλωτότητα του σώματός της, η αφηγήτρια στοχάζεται πάνω σε ζητήματα που στιγμάτισαν τη νεότητά της.  Την πολυκύμαντη σχέση της με την καρκινοφοβική μητέρα της, τις εμμονές της με την αντανάκλαση του σώματός της μπροστά στον καθρέφτη, τις σπουδές της πάνω στην ιατρική επιστήμη.  Αναπολεί τον έρωτά της με τον Ρήγα, τον γάμο τους, την γέννηση της κόρης τους, που και σε αυτή η συγγραφέας δίνει το όνομα μιας άλλης θεάς, της αιώνια έφηβης Ήβης. 

Μα, να που ανάμεσα στις φωτεινές αναλαμπές της μητρότητας και της οικογενειακής θαλπωρής ελλοχεύει το απευκταίο:  Ένα «στραγαλάκι» στον  αριστερό μαστό της.  Η επιβεβαίωση του μύχιου φόβου της την ακινητοποιεί, της στερεί την ενόρμηση της αντιμετώπισης.  Η ζωή της κυλά ανάμεσα σε σιωπές και μυστικά ενώ είναι σε θέση να γνωρίζει, με την ιδιότητα της γιατρού, πως «παίζει με τη φωτιά» πλησιάζοντάς την «όπως οι νυχτοπεταλούδες».  Ως τη στιγμή που οι σιωπές και οι μισές αλήθειες φτάνουν στο τέλος.  Άλλος δρόμος διαφυγής δεν υπάρχει παρά μόνο «η ιδιότυπη γκιλοτίνα που δεν κόβει μόνο κεφάλια». 

Η αφαίρεση του γυναικείου συμβόλου γίνεται στο εξής η αντανάκλαση του φόβου της εγκατάλειψης μπροστά στον καθρέφτη, η λεπτή γραμμή μεταξύ αυτονομίας και εξάρτησης.  Ευάλωτη απέναντι στον Ρήγα, ερευνά την πιθανότητα της αποκατάστασης.  Μα πριν προχωρήσει, στέκεται γυμνή μπροστά του --κίνηση αποφευκτέα  όσο οι σιωπές διαρκούσαν-- και του ζητά να διαλέξει «ανάμεσα στο ένα στήθος και την ψευδαίσθηση της αφύσικης συνύπαρξης με ένα άλλο».  

Σαν άλλος Δίας εκείνος της απαντά:  «Πάντα αναρωτιόμουν πώς μπορεί να είναι ο έρωτας με μια Αμαζόνα, κι εγώ είμαι ο τυχερός που του δόθηκε η ευκαιρία να το μάθει τώρα».

Η συγγραφέας είναι γνωστή για τις δυνατές σκηνές τόσο στα διηγήματά της όσο και σε προηγούμενά της μυθιστορήματα.  Ωστόσο, εδώ κατορθώνει κάτι πιο εντυπωσιακό λόγω της λεπτότητάς της και της εστίασής της στις μικρές, αλλά μεγάλες σε ένταση στιγμές.  Είναι σε αυτές τις λεπτομέρειες, που η γραφή της διαπρέπει. Βεβαίως και στην αμεσότητά της.  Την ικανότητα να μας βυθίζει στον κόσμο των χαρακτήρων της και να μας κάνει να συμπάσχουμε χωρίς οίκτο.  Γιατί εκεί έγκειται η δύναμη της λογοτεχνίας.  Να αγγίζει χωρίς να πληγώνει. 

Αλλά το εκπληκτικής οικονομίας μυθιστόρημα της Κώστιας Κοντολέων δεν είναι απλώς ένα βιβλίο για τον καρκίνο.  Σε αντίθεση με άλλα του είδους --αυτοβιογραφίες ως επί το πλείστον-- δεν υιοθετεί μια αφηγηματική προσέγγιση μάχης. Δεν υπάρχει το μακρύ ταξίδι της ηρωίδας με την ισχυρή θέληση που πολεμά ένα σώμα σε εξέγερση, ούτε κάποιος προσωποποιημένος εχθρός που πρέπει να νικηθεί. Αντίθετα, είναι η ιστορία της Ήρας στο σύνολό της και όλων όσων φέρει το σώμα της: αναμνήσεις, φοβίες, εμμονές, μεταμέλειες, αγάπη, εμπειρίες – με τον καρκίνο να είναι ένα από αυτά. Ναι, είναι η ιστορία της φθοράς ενός σώματος, αλλά και η ιστορία μιας γυναίκας, που ώριμη πιά, ξέρει τι θέλει και τραβά μπροστά για μια νέα αρχή. 

Συνέντευξη στον 'Ελεύθερο Τύπο'

 https://eleftherostypos.gr/politismos/kostia-kontoleon-i-ira-ston-asterismo-tou-karkinou?fbclid=IwY2xjawKBwcxleHRuA2FlbQIxMABicmlkETBpOTlVdFUzTnFsRlcxNm5JAR4CxsWBBGeZ7tNMPfDoRIoKeMYnJw6k3rglmMqRdrdNi1ixOdKnsWRlZDP-yg_aem_8QLGWb_T9sb0ioZbFHhTPg