Ο Αιμίλιος Σολωμού στο Fractalart για το "Η Ήρα στον αστερισμό του Καρκίνου"

 

Κώστια Κοντολέων, Η Ήρα στον αστερισμό του καρκίνου, εκδ. ΑΩ, 2025

 

Η Ήρα στον αστερισμό του καρκίνου είναι ένα βιβλίο αληθινό. Είναι η εξομολόγηση μιας γυναίκας που θα εμφανίσει καρκίνο του στήθους. Κι εμείς παρακολουθούμε τη διαδρομή της από την παιδική της ηλικία μέχρι την αναπηρία της (μαστεκτομή), τη θεραπεία και τη μεταθεραπευτική περίοδο, τις σκέψεις, τις αλλαγές, τα διλήμματα, τη ζωή της ως έφηβης και κόρης, ως ενήλικης και μητέρας, ως συζύγου και ιατρού. Παρά τη σχετικά μικρή έκτασή του, το βιβλίο είναι βαθύ και συμπυκνωμένο, διαστρωμένο σε πολλά επίπεδα, χωρίς να παραμένει στο προφανές. Δεν είναι μόνο ένα βιβλίο εξομολόγησης μιας ασθενούς με καρκίνο του στήθους, για ένα τόσο εξαιρετικά ευαίσθητο και σύγχρονο θέμα. Θα το αδικούσε πολύ αυτός ο ισχυρισμός. Είναι ταυτόχρονα μια νουβέλα για τη γυναικεία φύση, το σώμα, τη φθορά και τη γυναικεία ψυχοσύνθεση. Είναι ένα κείμενο για τη μητρότητα και την πατρότητα, τη διαχρονική θέση της γυναίκας στην κοινωνία, ένα κείμενο για την ίδια τη συγγραφική δημιουργία.

Η Ήρα εμφανίζει καρκίνο, νέα, στα σαράντα πέντε της. Ως γυναίκα γνωρίζει το σώμα της, πολύ περισσότερο το γνωρίζει ως ιατρός. Όμως, θα ζήσει οκτώ χρόνια με τον «εισβολέα», όπως τον αποκαλεί, στο στήθος, πριν πάρει την απόφαση ν’ ακολουθήσει την ενδεδειγμένη ιατρική, θεραπευτική διαδικασία. «Τώρα, είμαι εγώ, η Ήρα, η μάνα, η σύζυγος, η γιατρός που επιλέγει τη σιωπή», θα πει η αφηγήτρια (38). Και στη συνέχεια θα προσθέσει: «[...] ξέρω πως αυτό που κάνω βρίσκεται στα όρια ιδιότυπης αυτοκτονίας, μιας ανεπίτρεπτης λογικά και ιατρικά αυτοκτονίας κι όμως αρνούμαι να πράξω τα δέοντα, κι ας το χρωστάω στο παιδί και στον Ρήγα, στους γονείς μου, στον εαυτό μου-γιατί όχι και σ’ αυτόν;». (39-40, 41).

Μπορεί μια τέτοια συμπεριφορά πράγματι να οδηγούσε σε μια ιδιότυπη αυτοκτονία, ωστόσο αυτό το κρίσιμο σταυροδρόμι τής πρόσφερε την ευκαιρία να ανακτήσει τον χαμένο χρόνο, να επανεξετάσει το σύνολο της ζωής και τις σχέσεις με τους γύρω της. Πρώτα πρώτα με τον ίδιο τον εαυτό της. Η Ήρα θα ανατρέξει στο παρελθόν της, θα στοχαστεί, το σώμα θα ξυπνήσει τις μνήμες, γιατί «το σώμα θυμάται και περιμένει». Το στήθος είναι το μέσο που θα αφυπνίσει την παιδική-εφηβική μνήμη. Τότε που καθώς το σώμα της μετασχηματιζόταν, και η Ήρα μεγάλωνε με ενοχές, τις συμβουλές, τη χριστιανική ηθική και το άγρυπνο μάτι της μητέρας της, σε μια υποκριτική, από σεμνοτυφία, πατριαρχική κοινωνία. Κι έπειτα ήταν το στήθος μιας 16χρονης που γνώριζε την ηδονή και το ανδρικό χάδι του Ρήγα, του μετέπειτα συζύγου της. Ύστερα ήταν ο ερχομός της Ήβης, της κόρης της. Το στήθος της θα γίνει πια η πηγή ζωής και κατά συνέπεια θα το αγαπήσει οριστικά ως κάτι «ακριβό και πολύτιμο». Και είναι εν τέλει η έλευση του εισβολέα στο στήθος, στα σαρανταπέντε, ο φόβος, ίσως η ενοχική σχέση με το σώμα και την αμαρτία, η απειλή που επιστρέφει, καθώς χρόνια πριν η μητέρα της βρέθηκε στην ίδια θέση. Τότε που η Ήρα ως έφηβη την τσάκωσε να ψαχουλεύει το στήθος της. Αντιλαμβανόταν πως κάτι της έκρυβαν στο σπίτι, η συμπεριφορά όλων άλλαξε. Κι έπειτα ήταν το τηλεφώνημα που ξεκαθάριζε ότι η βιοψία ήταν καθαρή, αλλά ο θυμός και οι συγκρούσεις με τη μητέρα της παρέμεναν. Ο πατέρας, για να εκτονωθεί η κατάσταση, έστειλε την Ήρα ταξίδι στην Ευρώπη. Όμως όλα αυτά δημιουργούν φοβίες. Άρχισε και η ίδια να ψάχνει το στήθος της, οδηγήθηκε σε εμμονή, σε νευρώσεις και ψυχωτικές καταστάσεις. Τώρα ήρθε η σειρά της Ήρας να αποκρύψει την αλήθεια, ίσως γιατί ήθελε να προστατεύσει τη δική της κόρη. Η Ήρα θα υποψιαστεί πως η Ήβη διαισθάνεται ότι κάτι συμβαίνει κι έχει κλειστεί στον εαυτό της, γίνεται επιθετική. Η μνήμη της αφυπνίζεται και πάλι, γιατί τα έχει ξαναζήσει όλα αυτά από την ανάποδη, εκείνη έφηβη, η μητέρα της μπροστά στην αγωνία του καρκίνου μέχρι την αρνητική βιοψία.

Μέχρι που φτάνουν στα χέρια του Ρήγα οι εξετάσεις του τεστ παπ. Κι όλα θα πάρουν τη σειρά τους: γιατροί, ακτινογραφίες, μαστογραφία, χειρουργείο, μαστεκτομή-αναπηρία του γυναικείου σώματος, χημειοθεραπεία, πτώση των μαλλιών, χρήση της περούκας. Ωστόσο, τα προηγούμενα χρόνια την προετοίμασαν, η μνήμη τη βοήθησε, η Ήρα συμβιβάστηκε με τον εισβολέα, τον αποδέχτηκε, είναι πια ψύχραιμη. Και δεν υπάρχει θλίψη.

Αυτή η διαδρομή θα τη βοηθήσει να κλείσει τους λογαριασμούς που άφησε ανοικτούς λόγω της απόκρυψης της αλήθειας. Έτσι μια νέα ζωή αρχίζει, γεμάτη ελπίδα και αισιοδοξία, παρά τις παλινδρομήσεις της ασθένειας και τις θεραπείες. Θα παρακολουθήσει μαθήματα σημειολογίας της λογοτεχνίας και θα κάνει νέους φίλους. Με τον Ρήγα θα αποκαταστήσει τη σεξουαλική τους σχέση, θα αγοράσουν την ίδια μέρα νέα αυτοκίνητα, θα ταξιδέψουν στην Ισπανία. Οι αμφίδρομες εξομολογήσεις με την Ήβη θα οδηγήσουν τη σχέση τους σε μια νέα αφετηρία βασισμένη στην ειλικρίνεια, θα επισκεφθούν την Κίνα και θα αρθούν οριστικά οι όποιες σκιές υπήρχαν. Κι έτσι φυσιολογικά θα καταλήξει σοφότερη, σε αντίθεση με τη στάση του Ρήγα («το τραυματισμένο εγώ του»), όταν πια θα έρθει η ώρα να «απογαλακτιστεί» η Ήβη, για να σπουδάσει υποκριτική στο Λονδίνο (ουσιαστικά απηχώντας τον εμβληματικό Προφήτη του Χαλίλ Γκιμπράν), «πως το τρυφερό πλασματάκι δεν ανήκε σε κανένα μας ολοκληρωτικά, πως θα έπρεπε να ζήσει ελεύθερο χωρίς μητρικές ή πατρικές εξαρτήσεις και χωρίς ασφυκτικές συναισθηματικές δεσμεύσεις».

Ο αναγνώστης θα φτάσει στο τελευταίο κεφάλαιο: η Ήρα μπροστά στον κεντημένο πίνακα της γιαγιάς της σε ένα δωμάτιο του σπιτιού. Ο πίνακας λειτουργεί σαν καθρέφτης που θα τη βοηθήσει να δει την αλήθεια. Παρουσιάζει τη Σταύρωση και η Ήρα θα παρατηρήσει πρώτη φορά πως στο στήθος του Χριστού υπάρχει μια κόκκινη γραμμή, μια κόκκινη βελονιά, όπως την ουλή στο δικό της στήθος. Ο συμβολισμός θα την ταυτίσει με τον Εσταυρωμένο, και κατ’ επέκταση με τον Αναστηθέντα Χριστό. Είναι η προσωπική της Ανάσταση και η λύτρωση. Και αμέσως μετά καθισμένη στο γραφείο της θα γράψει στον υπολογιστή τις πρώτες έξι λέξεις ενός βιβλίου εξομολόγησης: Η Ήρα στον αστερισμό του καρκίνου. Η εξομολόγηση γίνεται τελικά η δημιουργική κάθαρση, η γέννηση ενός βιβλίου, και η ηρωίδα θα οδηγηθεί στον εξαγνισμό.

Ένα από τα κυρίαρχα θέματα του βιβλίου είναι η μητρότητα -και η πατρότητα- και ο τρόπος που μεγαλώνουμε σήμερα τα παιδιά μας. Η συγγραφέας αναρωτιέται ποιος είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος. Όλοι μας ως γονείς δεν είμαστε και ίσως δεν θα είμαστε ποτέ σίγουροι. Θα πρέπει να πετάξουμε στο πυρ το εξώτερον τον τρόπο που μεγάλωναν οι προηγούμενες γενιές ή θα πρέπει να ασπαστούμε όσα οι σύγχρονοι ψυχοπαιδαγωγοί υποστηρίζουν; Η συγγραφέας πολύ εύστοχα σημειώνει: «Κι εμείς οι δύο, η Ήρα και ο Ρήγας, σε διαδικασία «διά βίου μάθησης» μεγαλώνουμε μαζί της στο καινούργιο σχολείο της ενήλικης ζωής μας. Γράφουμε και σβήνουμε συνέχεια τα «πρέπει και δεν πρέπει» της ανατροφής της, αντικαθιστώντας τα με άλλα πιο σύγχρονα, καθώς πιστεύουμε πως ο αναχρονισμός της παλιάς γενιάς των γονιών μας δεν πρέπει να βρει αφύλακτες τις πόρτες της νέας γενιάς και να εισβάλει. Υποστηρίζουμε με πάθος τις όποιες επιλογές της, ακόμα και όταν διαφωνούμε μαζί τους από φόβο μη χαρακτηριστούμε οπισθοδρομικοί από τους σύγχρονους ψυχοπαιδαγωγούς που μας γεμίζουν ενοχικά συναισθήματα γονικής ανεπάρκειας». Τελικά, η αφηγήτρια θα αποφανθεί: ούτε το ένα ούτε το άλλο. Και θα υποστηρίξει: «[...] το γονικό ένστικτο είναι ικανό να υπερκεράσει τα όποια προβλήματα της ανατροφής ενός παιδιού, με ισότιμη αντιμετώπιση, κατανόηση και κυρίως αλήθειες, αλήθειες προτιμότερες ακόμη και από τα επιβεβλημένα μασκαρεμένα ψέματα. Μεγαλώνουμε εν τέλει την κόρη μας με τις δικές μας αρχές του ενστίκτου σε μια ιδανική ισορροπία αλληλοκατανόησης» (36-37). Παρά τις όποιες ενδεχομένως ενστάσεις μπορεί να έχει κάποιος, πράγματι συναντούμε τον εαυτό μας στη θέση αυτή: τα γονικά ένστικτα είναι αυτά που καθοδηγούν την ανατροφή των παιδιών μας. Η ηρωίδα του βιβλίου το επιβεβαιώνει. Βίωσε ως κόρη τους καταναγκασμούς και την πουριτανική ηθική μιας ανδροκρατούμενης κοινωνίας. Ως μητέρα έζησε εν τέλει την ανατροφή με άξονα την αλήθεια και την ειλικρίνεια. Η ζωή είναι ένας κύκλος-και διδάσκει. Όσα βίωσε η Ήρα ως κόρη, θα τα ζήσει και ως μάνα. Αυτή είναι εν τέλει το κλειδί για να φτάσει στη λύση.

Δευτερεύον -αλλά ουσιαστικό- ζήτημα που διαπερνά το βιβλίο είναι το ζήτημα της ηθικής στην ιατρική. Πώς προσεγγίζει ο ιατρός τον ασθενή; Ως πελάτη προς εκμετάλλευση ή έναν συνάνθρωπο που υποφέρει; Η απάντηση είναι αυτονόητη.

Επαναλαμβανόμενο μοτίβο στο βιβλίο σε μια σχετική αντίστιξη με τη μνήμη και το πληγωμένο σώμα, είναι η Ήρα μπροστά στον καθρέφτη της. Η Ήρα μόνο με τον εαυτό της αναζητά απαντήσεις, παρατηρεί το σώμα της, αλλά το μόνο που αντιλαμβάνεται είναι πως ο καθρέφτης δεν έχει μνήμη, αυτό που αντανακλάται είναι μια εφήμερη στιγμή. Καθώς προσπαθεί να κατανοήσει το δυσυπόστατο του εαυτού της: την Ήρα που καθρεφτίζεται μέσα της και την Ήρα που στέκεται μπροστά της, αντιλαμβάνεται πως δεν πρέπει να εμπιστεύεται τους καθρέφτες. Αξίζει να σημειωθεί πάντως πως ο καθρέφτης είναι ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο στα βιβλία της συγγραφέως. Στο προηγούμενο H Ίμα στη Ville d’ Avray (Στιγμός, 2023) είχε ήδη σημειώσει: «Οι καθρέφτες λένε πάντα την αλήθεια στην πραγματική ζωή».

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε μικρά κεφάλαια, συνήθως μίας δύο σελίδων. Αυτό δίνει ανάσα στον αναγνώστη να στοχαστεί, να διεξέλθει με άνεση το εξομολογογητικό κείμενο. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση και η εναλλαγή ανάμεσα σε χρόνο ενεστώτα, παρατατικό ή αόριστο, συντείνουν στον άκρως αληθοφανή και εξομολογογητικό τόνο της εσωτερικής αφήγησης. Αρετή του βιβλίου αποτελεί και η γλώσσα η οποία συμβάλλει στο ιδιότυπο ύφος του κειμένου. Ποιητική, αφαιρετική και συχνά τόσο συμπυκνωμένη που περιορίζεται στα απολύτως απαραίτητα της καταγραφής μιας σκηνής ή εικόνας σε ελλειπτικές προτάσεις, ορισμένες φορές θυμίζει κινηματογραφικό ή θεατρικό σενάριο. Ενίοτε το ύφος τρέπεται σε σύντομες δοκιμιακές παραγράφους, όταν π.χ. η συγγραφέας θέλει να αναφερθεί στην ανατροφή των παιδιών ή να στηλιτεύσει την πατριαρχία: «Η αρσενική παρθενία δεν περιορίζεται από ηθικούς κανόνες, δεν θεωρείται «ό,τι πολυτιμότερο» έχει ένας άντρας. Εξωμότες του φύλου τους θεωρούνται όσοι ομνύουν σ’ αυτήν. Αιώνες σκοταδισμού και δοξασιών κόντρα στην ανθρώπινη φύση κατασυκοφάντησαν την υπέρτατη ένωση των σωμάτων και την ηδονή που αυτή προσφέρει εγκλωβίζοντάς την στον ασφυκτικό ιστό της αμαρτίας και τον φόβο της κολάσεως» (14-15).

Είναι φανερό πως η συγγραφέας κατάφερε στο σύντομο αυτό βιβλίο να αναπτύξει ένα δύσκολο, σύγχρονο και ευαίσθητο θέμα και κυρίως όχι μονόπλευρα, καθώς απλώνεται σε ποικίλα επίπεδα που προσδίδουν αφηγηματικό ενδιαφέρον. Και κάτι τελευταίο. Είναι προφανές πως ο τίτλος και το εξώφυλλο, κυρίως το κόκκινο χρώμα, παραπέμπουν στον καρκίνο του μαστού. Όμως, θα μπορούσε να έχει και μια δίσημη σημασία. Να εννοείται την ίδια στιγμή και ο Αστερισμός του Καρκίνου. Οι αρχαίοι αστρονόμοι πίστευαν ότι ο συγκεκριμένος αστερισμός επηρέαζε το στήθος και το στομάχι του ανθρώπου. Να που και τα δύο καταλήγουν στο ίδιο σημαινόμενο και επομένως ο τίτλος αποδεικνύεται εξαιρετικά εύστοχος για ένα βιβλίο τόσο αληθινό, πειστικό και εν τέλει αισιόδοξο.

 

 https://www.fractalart.gr/i-ira-ston-asterismo-toy-karkinou/